Op verschillende plaatsen in Oekraïne is de kernramp van Tsjernobyl herdacht, vandaag precies 30 jaar geleden. Er waren kerkdiensten, onder meer in de hoofdstad Kiev, en president Porosjenko woonde een herdenking in Tsjernobyl zelf bij.

Milieu-organisatie Greenpeace heeft gisteravond foto’s van slachtoffers geprojecteerd op de betonnen sarcofaag die de straling uit de ontplofte reactor moet tegenhouden. Volgens Greenpeace hebben de Oekraïense autoriteiten de situatie nog altijd niet onder controle. Niemand zou weten wat er moet gebeuren met het radioactieve materiaal onder de sarcofaag.

De grootste kernramp uit de geschiedenis ontstond op 26 april 1986 tijdens een veiligheidstest in reactor 4. Midden in de nacht werd de reactor door een technische fout of een bedieningsfout stilgelegd. In een poging de test toch te kunnen uitvoeren, namen medewerkers een aantal fatale beslissingen, die resulteerden in twee explosies.

Door een stoomontploffing werd het 2000 ton zware dak van de reactor weggeblazen. Ook vlogen grafietblokken in brand, waardoor een enorme hoeveelheid radioactieve stoffen vrijkwam. De brand hield tien dagen aan. In die tijd werden 135.000 mensen uit de omgeving van Tsjernobyl geëvacueerd – die evacuatie begon overigens pas meer dan een etmaal na de ramp.

Graasverbod

De Sovjet-autoriteiten hielden de ramp aanvankelijk stil. Oekraïne was toen nog onderdeel van de Sovjet-Unie. Een dag later bleek uit metingen in Finland en Zweden dat er iets aan de hand was. De radioactieve wolk was vanuit Tsjernobyl over Wit-Rusland naar het noordwesten gedreven. Op 29 april gaf Moskou toe dat er een ongeluk was geweest.

Ook in Nederland werden hogere stralingsniveaus gemeten. Om te voorkomen dat radioactief jodium in de melk terechtkwam, werd een graasverbod voor koeien ingesteld. Ook werden grote hoeveelheden spinazie uit de handel gehaald en vernietigd.

Scheuren

Toen de brand in Tsjernobyl was geblust, werd het overgebleven radioactieve materiaal in de krater gedumpt en werd er een betonnen sarcofaag over de reactor gemaakt. Die was eind 1986 klaar. De autoriteiten lieten veel werk doen door dienstplichtige militairen. Zij werden aan extreme hoeveelheden straling blootgesteld.

In de loop der tijd kwamen er scheuren in het beton, waarna werd besloten met internationale hulp een nieuwe sarcofaag te maken. Die wordt op veilige afstand gebouwd en als hij klaar is, vermoedelijk volgend jaar, over de reactor heen gezet. Met een afmeting van 100 bij 150 bij 200 meter wordt het de grootste verplaatsbare constructie die ooit is gebouwd.

Na de ramp in reactor 4 bleven de andere drie reactoren van Tsjernobyl gewoon in bedrijf. Reactor 2 werd in 1991 uitgeschakeld nadat er brand was ontstaan in een turbine. Onder internationale druk besloot Oekraïne ook de twee andere reactoren te sluiten. Dat gebeurde in 1996 en 2000. Nog steeds werken er mensen in Tsjernobyl, omdat het nog jaren duurt voordat de kerncentrale volledig is ontmanteld.

In het geëvacueerde gebied, een straal van 30 kilometer rond de kerncentrale, is het stralingsniveau inmiddels aanzienlijk gedaald. Volgens de Oekraïense autoriteiten is het gebied weer bewoonbaar, maar wettelijk is dat nog verboden. Wel mogen toeristen korte tijd het gebied in om een kijkje te nemen bij de centrale en in de spooksteden Tsjernobyl en Pripjat.

Bij de kernramp van Tsjernobyl is negen ton radioactief materiaal in de lucht gekomen. Dat komt overeen met 90 keer de atoombom van Hiroshima.

Bij de explosie vielen 31 doden, maar het aantal slachtoffers van de vrijgekomen straling is vele malen hoger. Hoeveel het er precies zijn – of zullen worden – is onduidelijk. De schattingen variëren van enkele duizenden tot op termijn mogelijk 200.000.